Η τέχνη του τίποτα

Σε όλη την ζωή μας βρισκόμαστε σε μία συνεχή αναζήτηση, ο στόχος της οποίας είναι πολύ αόριστος.
Απο πολύ μικρούς μας μαθαίνουν πως πρέπει να υπάρχουν πράγματα που θέλουμε απο την ζωή. Πρέπει να θέλουμε να “πετύχουμε” με κάποιον τρόπο. Πρέπει να ορίσουμε ο καθένας το τί σημαίνει “επιτυχία” για αυτόν και πρέπει να το κυνηγήσουμε.

Και πρέπει να αποκτήσουμε κάποιες ικανότητες για να επιτύχουμε αυτό τον αόριστο στόχο. Μπορεί να Θέλουμε την “επιτυχία” (όπως την ορίζει ο καθένας). Μπορεί να θέλουμε την κοινωνική καταξίωση που έρχεται με την επιτυχία. Μπορεί να θέλουμε πράγματα. Μπορεί να θέλουμε ανθρώπους. Συναισθήματα. Οτιδήποτε.

Πολύ σπάνια όμως εξετάζουμε γιατί τα θέλουμε όλα αυτά. Θεωρείται αυτονόητο. Βγαίνει απο μέσα μας και είναι πράγματα που όλοι θέλουν άλλωστε. Και ψάχνουμε για αυτά. Ψάχνουμε επειδή υπάρχει η υπόσχεση πως όταν τα βρούμε, όταν τα αποκτήσουμε, θα είμαστε “καλά”. Ευτυχισμένοι. Θα μπορούμε να υπάρχουμε και το “τώρα” θα είναι αρκετό.

Και φυσικά πάντα υπάρχει ο κίνδυνος των αποτυχιών και της απογοήτευσης. Και άσχετα με το τί επιτύχουμε, ποτέ δεν αισθανόμαστε πως βρεθήκαμε σε μία σταθερή κατάσταση ευτυχίας. Πρέπει κατ’αρχάς να προστατεύσουμε τα επιτεύγματά μας απο τις δυνάμεις της εντροπίας. Εάν επιτέλους κάποιος αγόρασε το σπίτι των ονείρων του πρέπει να το συντηρήσει, εάν έφτιαξε μία περιουσία πρέπει να την προστατέψει απο τον πληθωρισμό, εάν έμαθε μία τέχνη πρέπει να την μελετάει ώστε να μην την ξεχάσει, εάν επιτέλους βρήκε τον έρωτα της ζωής του πρέπει να τον συντηρεί, το ίδιο και με τις φιλίες του… τα πάντα χρειάζονται μία κάποια ενασχόληση ώστε να μείνουν κάπως σταθερά και αναλλοίωτα.

Επιπλέον, οι απαιτήσεις συνέχεια αλλάζουν. Η ανθρώπινη κουλτούρα είναι κάτι που αλλάζει συνέχεια. Σκεφτείτε τα πάντα που σας φαίνονται ενδιαφέροντα σήμερα. Τα πράγματα που αγοράζουμε. Τα πράγματα που θα θέλαμε να αγοράσουμε. Οι δραστηριότητες που κάνουμε. Τα ρούχα μας. Τα πάντα. Σχεδόν όλα τα όνειρά μας, έχουν ημερομηνία λήξης. Όταν καταφέρουμε κάτι, αχνοφαίνεται μπροστά μας το επόμενο. Και το επόμενο.

Κάνουμε τόση προσπάθεια για απόκτηση, συντήρηση, εξέλιξη όλων των πραγμάτων που έχουμε. Σπαταλάμε τόσο χρόνο και ενέργεια στην ζωή μας για αυτό τον σκοπό. Και φυσικά ταυτόχρονα προσπαθούμε να περάσουμε όσο το δυνατόν καλύτερα καθώς κάνουμε αυτές τις προσπάθειες, να περάσουμε χρόνο με γνωστούς και φίλους, να χαζέψουμε στα social media ή στην τηλεόραση, να κάνουμε ταξίδια αναψυχής ή διακοπές. Προσπαθούμε να κάνουμε το “τώρα” κάπως ανεκτό, ενώ ταυτόχρονα αναζητούμε τα πράγματα που θα κάνουν το “τώρα” αρκετό.

Βρισκόμαστε συνεχώς σε κίνηση. Η προσοχή μας δηλαδή, αυτό στο οποίο έχουμε κάθε λεπτό την προσοχή μας αλλάζει κάθε στιγμή. Περνάνε απο μπροστά μας συνεχώς το ένα μετά το άλλο πράγματα στα οποία δίνουμε την προσοχή μας.

Και ξαφνικά συμφαίνει κάτι “μεγάλο” που μας ταρακουνά. Κάποιος κοντινός μας άνθρωπος πεθαίνει ή συμβαίνει κάτι άλλο που μας αναγκάζει να έρθουμε αντιμέτωποι με την θνητότητά μας. Και για μιά στιγμή σταματάμε. Για μία στιγμή κοιτάζουμε το σύνολο αυτών που θεωρούμε “φυσιολογικά” σε καθημερινό επίπεδο, και σκεφτόμαστε “Ποιό είναι το νόημα όλων αυτών; Τί κάνω; Γιατί;”. Όταν για κάποιον λόγο ερχόμαστε σε επαφή με τον θάνατο, τεστάρουμε την φιλοσοφία της ζωής μας. Και συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις όλα όσα “ψάχναμε” μας φαίνονται ορφανά νοήματος. Μας φαίνονται απλή φασαρία και αναρωτιόμαστε πού χάθηκε τόσος χρόνος.

Δεν λέω πως αυτά που κάνουμε στην ζωή μας είναι όλα χωρίς νόημα. Έχει νόημα να δουλεύουμε, έχει νόημα να βάζουμε στόχους, να εξελισσόμαστε, να κάνουμε πράγματα για να περνάμε καλά. Υπάρχουν πολλά πράγματα για να δώσουν νόημα και ικανοποίηση στην ζωή μας. Μάλιστα αν έχουμε πλάνο για την ζωή, όλα αυτά έχουν και ιεραρχία και δομή και αφιερώνουμε στο καθένα χρόνο αντίστοιχο με την σημαντικότητά του.

Μέσα σε αυτό τον κυκλώνα όμως απο συνεχείς αναζητήσεις, μπορούμε κάποιες φορές απλά να σταματήσουμε.
Να σταματήσουμε να ψάχνουμε και να μην κάνουμε “τίποτα”. Έστω και για λίγο.
Αυτό το “τίποτα” όμως, κάθε άλλο παρά αδράνεια είναι. Το “τίποτα” που περιγράφω δεν είναι να χαζέυουμε και απλά να χανόμαστε στις σκέψεις μας και να αποκοβόμαστε απο το “τώρα”. Αυτή άλλωστε είναι η νοητική κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε όλη μέρα. Όλη μέρα είμαστε χαμένοι στις σκέψεις μας εκτός απο όταν έχουμε κάτι ακριβώς μπροστά μας που απαιτεί την προσοχή μας.
Όλη μέρα το μυαλό μας σκέφτεται για τα πράγματα που πρέπει να κάνουμε για να γίνουμε ευτυχισμένοι.

Το “τίποτα” που περιγράφω είναι πολύ πιό ενεργητικό. Το “τίποτα” που περιγράφω είναι η σύνδεση με το τώρα. Η προσωρινή παύση αυτής της αναζήτησης. Ο μοναδικός τρόπος για να συνδεθεί κάποιος με το “τωρα” είναι να παρατηρήσει την φύση της συνείδησης. Η συνείδηση είναι ούτως ή άλλως ανοιχτή. Ένας άνθρωπος μπορεί απλά να αποστασιοποιηθεί απο όλες αυτές τις σκέψεις και όλα αυτά τα συμβάντα και απλά να τα παρατηρήσει, έστω και για μερικές στιγμές.

Να σταθεί θεατής στις αισθήσεις, τις σκέψεις, τα συναισθήματά του. Να τα αποδεχθεί όπως είναι. Να καταλάβει πως είναι ο καθρέφτης στον οποίο ανακλώνται, ο χώρος στον οποίο εμφανίζονται. Και αυτό είναι πέρα απο την ταυτότητά του. Μοιραία αυτές τις στιγμές εξαϋλώνεται η ψυχολογική συσχέτισή μας με την ταυτότητά μας (το “εγώ” μας). Η ταυτότητά μας άλλωστε είναι μία σειρά απο σκέψεις. Δεν μπορεί να προκύψει πουθενά αλλού.

Η στιγμή που το κάνουμε αυτό, η στιγμή που δούμε το τώρα ώς αυτοτελές συμβάν, είναι η στιγμή που σταματάμε αυτό το “ψάξιμο”. Δεν λέω να παραιτηθούμε απο την ζωή και να πάμε να ζήσουμε σε μία σπηλιά βιώνοντας το “τώρα” (αν και γιατί όχι), είναι πολύ καλή ιδέα να πάρουμε την ζωή μας στα σοβαρά και να κάνουμε όλες τις καθημερινές ενέργειες που την βελτιώνουν σε εξωτερικό επίπεδο.

Προτείνω όμως πού και πού να θυμόμαστε πως αυτό που συμβαίνει τώρα, αυτή την στιγμή είναι αυτό που ψάχνουμε. Είναι αρκετό. Μάλιστα η ίδια η αίσθηση που έχουμε οτι “ψάχνουμε” κάτι, είναι μία πλάνη. Αυτό που λέμε “όταν κάνω αυτό το πράγμα θα είμαι ευτυχισμένος και θα μπορώ απλά να είμαι, να υπάρχω” είναι μία πλάνη.

Αρκεί να πάρουμε μία ανάσα και να αφήσουμε για μία στιγμή τον έλεγχο και απλά να δούμε γύρω μας. Ψάχνουμε για κάτι που ήδη υπάρχει αλλά ποτέ δεν θα βρούμε ψάχνοντάς το έξω, αλλά μέσα. Το περιεχόμενο της συνείδησής μας είναι εκτός θέματος. Η συνείδησή μας η ίδια είναι αρκετή. Αρκεί να παρατηρήσουμε την εμπειρία της ζωής. Αρκεί να σταματήσουμε και να δούμε, να παρατηρήσουμε τα συμβάντα στο θέατρο της συνείδησης και να τα βιώσουμε ώς εξωτερικά συμβάντα.

Την πίεση που ασκεί το πάτωμα στα πόδια μας, το στήθος μας που ανεβοκατεβαίνει σε κάθε ανάσα, τον αέρα που ακουμπάει το πρόσωπό μας, τις σκέψεις που περνάνε, την ενέργεια που έχουμε (αν νυστάζουμε, αν έχουμε ένταση, αν είμαστε νευριασμένοι, χαρούμενοι κλπ). Αν παρατηρήσουμε αρκετά θα δούμε πως όλα αυτά είναι συμβάντα κι εντέλει η ίδια η εμπειρία της ύπαρξής μας, είναι αυτό που ψάχνουμε, ανεξάρτητα απο το περιεχόμενό της. Είναι η διαφορά του να πούμε “πονάω στο πόδι μου” με το να πούμε “πονάει το πόδι μου”. Είναι η διαφορά του να πούμε “είμαι νευριασμένος” απο το “έχω νεύρα”. Στην απόσταση που αποκτάμε απο όλα αυτά τα συμβάντα της συνείδησης και στην προσωρινή παύση αυτού του συνεχούς “ψαξίματος”, μπορεί να βρεθεί η ειρήνη και η αγνή χαρά της ύπαρξης.

Νομίζω πως αυτή την αλήθεια βλέπουν έστω και για μερικές στιγμές σε θρησκευτικό πλαίσιο όλοι όσοι προσεύχονται (ανεξαρτήτως θρησκείας) ή κάνουν διαλλογισμό. Ανακαλύπτουν την χαρά της ύπαρξης που δεν έχει σχέση με το περιβάλλον, ούτε καν με τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας.

Πιστεύω πως η ελευθερία που βρίσκουμε όταν το κάνουμε αυτό (συνήθως μέσω του διαλλογισμού), δεν είναι κάποια αλλαγή στην εμπειρία μας απο την ζωή.
Είναι η ανακάλυψη του πλαισίου στο οποίο συμβαίνει η συνείδηση, είναι η ανακάλυψη της φύσης της ψυχολογικής εμπειρίας μας. Δεν μπορεί κάποιος να μας το δείξει, πρέπει να το βρούμε ο καθένας μόνος του.
Μπορεί κάποιος να το περιγράψει, σαν να βρισκόμαστε μπροστά απο ένα τζάμι το οποίο δεν αντιλαμβανόμαστε και να έρθει να το χτυπήσει, αλλά πρέπει να το βιώσουμε για να το καταλάβουμε.

Το να μην κάνει “τίποτα” κάποιος λοιπόν, είναι τέχνη. Είναι άσκηση και θέλει χρόνο και ενασχόληση για να το καταφέρει κάποιος. Ο τρόπος που γνωρίζω εγώ, το πλαίσιο άσκησης το οποίο προτιμώ εγώ, είναι ο διαλλογισμός Vipassanā. Μου αρέσει επειδή έχει ελάχιστο θρησκευτικό υπόβαθρο και είναι απλά μία σειρά απο ασκήσεις μυαλού.

Μέσα σε όλο τον χαμό της καθημερινής ζωής, προτείνω λοιπόν να αφιερώσετε λίγο χρόνο να μάθετε πώς να σταματάτε έστω και για μερικές στιγμές και να μην κάνετε τίποτα. Ίσως ανακαλύψετε πως αυτό το “τίποτα” είναι το σημαντικότερο πράγμα το οποίο κάνατε ποτέ.